Mawajib in pagpuasa ha bulan Ramadhan ha tuw tibayhuan ini:
1- Tibayhuan Panagnaan: Apabila kakitaan (sin mata/pangitah) in sahali sin bulan Ramadhan.
2- Tibayhuan hikaduwa: Pagpajukup sin itungan sin bulan Sha'ban pa katluan (30) adlaw apabila dih kakitaan in Sahali sin Ramadhan, biyah sin marampug in hulah atawa maasu.
3- Tibayhuan hikatuw: Pagkitah sin padduman/itungan sin ligut sin patahunan (takwim).
(1)- Lilayan sin tibayhuan panagnaan:
In pagtandaw bulan amuna in puunan sin pardaakan sin Allahu Ta'ala halaum Qur'an (Surah Al-Baqarah: 185) iban sin Nabi Muhammad (sallallahu alayhi wasallam) ha manga Ummat Islam, nasabbut ha hadith niya Sahi ha riwayat hi Imam Bukhari kay Imam Muslim baytah dain kan Abu Hurayrah (r.a.):
قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ " صُومُوا لِرُؤْيَتِهِ وَأَفْطِرُوا لِرُؤْيَتِهِ ..
Nagsabda in Nabi (sallallahu alayhi wasallam): " Puasa kamu bang niyu kakitaan na in Sahali sin Ramadhan, iban bukah na kamu (maghaylaya) bang niyu kakitaan na in sahali sin Shawwal ….
Palman sin Allahu Ta'ala:
فَمَن شَهِدَ مِنكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ (سورة البقرة 185 )
Iban hisiyu siyu in makasakup/makasaksih/makakitah dain kaniyu sin sahali sin bulan Ramadhan nah puasa na kamu…. (Al-Baqarah 185)
Papanaw sin manga Fuqaha' bang hisiyu na mayan in taymaun in kitah niya:
a) Kitah sin katauran manusiyah amuin mahasil duun in sumaplag pa katan in katampal sin sahali sin Ramadhan, iban walah na siyarat ha papanaw ini in sipat sin manga nakakitah sin sahali biyah sin Adil, mahaldikah iban akil baligh, pasal hakabiyaksahan in hantang sin bihaini pagkitah dih na tuud hikasulak iban kapayluhan sabab sin kiyasaksian na sin kamatauran. Sagawah in papanaw ini apabila maawn in pagkitah ha sahbu masawa in hulah, iban in sakira-kira in taud sin nakakitah dih mabah dain ha tuw tau. Amuini in papanaw sin Madzhab Hanafiyyah iban Malikiyyah sah in malikiyyah walah na sila nagsabbut sin subay pa masawa in hulah. (Muqaddimat ala Hamish Al-mudawwanah 1/189), Mawahibul Jaleel 2/384)
b) Kitah sin duwa tau Adil (kapangandulan ha pag agama), amuini in papanaw hi Umar ibn Khattab iban hi Ibn Shihaab Az-Zuhri, damikkiyan papanaw sin Madzhab Malikiyyah, sagawah in Malikiyyah tiyutat nila sin sibuh da masawa in hulah iban bukun, iban sibuh da ha daira asibih atawa daira dakulah, iban shiyarat nila subay in duwangkatau nakakitah sin sahali sin Ramadhan in siya subay Muslim, mahaldikah, usug iban sin manghukumi sin pagka adil niya biyah sin akil baligh, taga akkal iban namamaindug sin kaislam (multazim). In papanaw ini sibuh da ha pagkitah sin sahali sin Ramadhan iban Shawwal iban Dhul Hidjah. Damikkiyan hambuuk timaayun ha papanaw ini amuna hi Imam Al-Buwaiti hambuuk anak murid hi Imam Shafi'iy.(Al-Mudawwanah 1/174), Mawahibul Jaleel 2/381, Al-Muhadh-dhab 1/179)).
c) Kitah sin hangkatau Adil: In manga Fuqaha' nagkaniya kaniya in panapsil tungud ha masa alla ini ;
1) Papanaw sin Madzhab Hanafiyyah; Laung nila; taymaun in kitah sin hangkatau adil apabila bukun masawa in hulah biyah sin marampug atawa maasu, iban subay in pagsaksih niya sin mattan kitah niya in sahali ha unahan sin qadi (huwis Muslim) bang siya ha daira, atawa subay ha unahan sin manga Jama'ah halaum masjid bang siya ha kawman asibih. Mamarahi na in sipat sin nakakitah ha kanganan siya adil apabila mataud in hinang niya marayaw dain sin mangih, damikkiyan taymaun da isab in kaul sin hambuuk tau amuin mastoorul hal (dih kahatihan in hal niya).
Piyagdalil nila ha masa alla ini in hambuuk hadith baytah dain kan Ibn Abbas (r.a.) ha riwayat hi Abu Daud.
" جَاءَ أَعْرَابِيٌّ إِلَى النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ : أَبْصَرْتُ الْهِلالَ اللَّيْلَةَ ، قَالَ : أَتَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ ؟ قَالَ : نَعَمْ ، قَالَ : يَا بِلالُ أَذِّنْ فِي النَّاسِ فَلْيَصُومُوا غَدًا "
Dimatung in hambuuk arab tau gimba pa Nabi Muhammad (saw) laung niya: Kitah ku in Sahali kabii, nagsabda in Rasul (saw): Unu sumaksih kaw ha wayruun mapatut sumbahun malaingkan Allahu Ta'ala iban sabunnal tuud hi Muhammad iypun niya iban Rasul niya? Laung sin arab tau gimba: "Huun", nagsabda in Rasul (saw): " O Bilal, panawagtawag kaw pa manga manusiyah sin magpuasa na sila kunsum.
2) Papanaw sin Madzhab Malikiyyah: walah bilang atawa tiyaymah sin Malikiyyah in kitah sin hambuuk tau adil ha mawajib na magpuasa ha Ramadhan. sah liyajim (siyukat) nila ha hambuuk tau Muslim adil amuin nakakitah sin sahali bulan in subay siya mamaytah pa qadi, adakalah awn pa dugaing tau biyah kaniya nakakitah hasupaya mataymah in kaul nila duwa, sah bang siya namaytah pa Qadi ubus dih taymaun in baytah niya nah wajib da kaniya magpuasa, apabila siya dih magpuasa subay niya gantian iban subay siya magkiparat. Ampa in kaul matampal (mash-hoor) ha papanaw nila taymaun in kaul sin hangkatau adil bang in kawman yan wayruun misan hangkatau nagpaparuli ha kahalan sin pagkitah bulan. ( Bidayatul Mudztahid 1/293, Al-Mudawwanah 1/174,
3) Papanaw sin Madzhab Shafi'iyyah: Ampa in kaul sahi iban makusug ha Fuqaha' Shafi'iyyah amuna in taymaun in kitah sin hambuuk Muslim adil sartah mawajib na mamuasa in katan Muslim, sah ha papanaw nila dih taymaun in kitah sin babai iban iypun.
Piyagdalil nila in hadith riwayat hi Abu Daud amuin namaytah ha tiyaymah sin Rasulullah (sallallahu alayhi wasallam) in kaul sin hambuuk arab gimbahanun iban kaul hi Ibn Umar (r.a.).
Mawajib na mamuasa ha hangkatau nakakitah sin sahali bulan apabila dih taymaun sin qadi atawa mufti in kaul niya misan pa siya bukun adil. (Al-Muhadh-dhab 1/179)
4) Ampa in papanaw sin Madzhab Hanabila taymaun nila in kaul sin hambuuk Muslim adil bang tungud ha ramadhan sadja, iban walah nila siyarat in subay usug iban mahaldikah, hatiniya taymaun nila in kitah sin babai iban iypun, ampa in mastur hal (nakatatapuk in kahalan niya dih kaingatan bang siya adil atawa bukun) dih nila taymaun in baytah niya sibuh da masawa in hulah iban tigidlum.
Ampa in dalil nila amuna in hadith tungud ha kitah sin arab gimbahanun amuin riwayat hi Abu Daud ( Al-Mughni 3/157, Kash-shaf Al- Qanna' 2/273)
By: Tadjuk Lawihan
By: Tadjuk Lawihan
